1.ΣΚΟΠΟΣ
Ο υπ. αρ. 4513/2018 ( ΦΕΚ 9/Α/23.01.2018 ) Νόμος του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για τις Ενεργειακές Κοινότητες (Ε.Κοιν.), δημιουργεί ένα νέο θεσμό που έχει ως στόχο να ενισχύσει την αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών από επιχειρήσεις, φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης και ιδιώτες, ώστε εκτός από καταναλωτές να γίνουν και παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας, την οποία είτε θα πωλούν στο δίκτυο είτε θα συμψηφίζουν με το ρεύμα που δαπανούν.
Η προοπτική αυτή γίνεται εφικτή χάρη στη δυνατότητα για αποκεντρωμένη παραγωγή ρεύματος που δίνουν οι ΑΠΕ, αλλά και ενεργειακά εργαλεία όπως ο ενεργειακός συμψηφισμός (net metering) και ο εικονικός ενεργειακός συμψηφισμός (virtual net metering).
Έτσι, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις θα μπορούν να μειώσουν το ενεργειακό τους κόστος, ενώ ακόμη και απλοί ιδιώτες θα έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν δραστικά τους λογαριασμούς ρεύματος.
Παράλληλα, οι Δήμοι και οι Περιφέρειες θα μπορούν να χαράξουν μία τοπική ενεργειακή πολιτική η οποία θα δημιουργήσει νέες πηγές εισοδήματος, ώστε να προωθήσουν την κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Τους οικονομικούς πόρους που θα προκύπτουν ετησίως, θα μπορούν να διαθέσουν είτε για να αντιμετωπίσουν την ενεργειακή φτώχεια και να στηρίξουν ευάλωτες ομάδες δημοτών (μη κερδοσκοπική Ε.Κοιν.) είτε για έργα και δράσεις του Δήμου που θα βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων, με ταυτόχρονη προστασία του περιβάλλοντος (κερδοσκοπική Ε.Κοιν.).
2. ΤΑ ΜΕΛΗ (ΠΟΙΟΥΣ ΑΦΟΡΑ)
Δικαίωμα συμμετοχής σε ένα τέτοιο σχήμα έχουν φυσικά πρόσωπα, νομικά πρόσωπα δημοσίου και ιδιωτικού δικαίου, όπως και ΟΤΑ πρώτου ή δευτέρου βαθμού.
Για τη σύσταση μίας Ε.Κοιν. απαιτούνται τουλάχιστον πέντε μέλη, στην περίπτωση νομικών προσώπων ιδιωτικού δικαίου, φυσικών προσώπων και νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου (εκτός ΟΤΑ). Αντίθετα, θα απαιτούνται τρία μέλη στην περίπτωση που η σύστασή της γίνεται μόνο από ΟΤΑ (και μάλιστα δύο στις νησιωτικές περιοχές), ενώ αν θελήσουν να συμπράξουν μόνο δύο ΟΤΑ, θα χρειάζεται τουλάχιστον, ως τρίτο μέλος, ένα ακόμη φυσικό πρόσωπο ή νομικό πρόσωπο δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου.
Σημαντικό στοιχείο είναι η εντοπιότητα της πλειοψηφίας των μελών, καθώς τουλάχιστον το 50% συν ένα των μελών πρέπει να σχετίζονται -με δικαίωμα κυριότητας ή επικαρπίας ακινήτου- με τον τόπο στον οποίο βρίσκεται η έδρα της, ώστε οι τοπικές κοινωνίες να είναι αυτές που απολαμβάνουν τα οφέλη. Μάλιστα, για να αποφευχθούν τάσεις συγκεντροποίησης, εκτός από την υποχρεωτική συνεταιριστική μερίδα, έχει οριστεί ανώτατο όριο 20% στο συνεταιριστικό κεφάλαιο που μπορεί να αποκτήσει κάθε μέλος – με μόνη εξαίρεση τους ΟΤΑ, για τους οποίους το «πλαφόν» είναι το 40%.
Την ίδια στιγμή, το ποσοστό στο συνεταιριστικό κεφάλαιο δεν θα αυξάνει το «ειδικό βάρος» οποιουδήποτε μέλους στη λήψη αποφάσεων. Κι αυτό γιατί σε κάθε μέλος θα αντιστοιχεί μία ψήφος, ανεξάρτητα από τον αριθμό των μερίδων που κατέχει.
3. ΤΟ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΣΧΗΜΑ
Η Ε.Κοιν. είναι αστικός συνεταιρισμός αποκλειστικού σκοπού.
Σε κάθε περίπτωση, η Ε.Κοιν. μπορεί να έχει κερδοσκοπικό ή μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα.
Στη δεύτερη περίπτωση τα κέρδη δεν διανέμονται στα μέλη, αλλά παραμένουν στην ενεργειακή κοινότητα υπό τη μορφή αποθεματικών σε ποσοστό 10%, και τα υπόλοιπα αξιοποιούνται για τη χρηματοδότηση νέων έργων που θα εγκρίνει η γενική συνέλευση της κοινότητας.
Μπορεί όμως να έχει και κερδοσκοπικό χαρακτήρα, όταν το 50% συν ένα από τα μέλη είναι φυσικά πρόσωπα και τα μέλη της ενεργειακής κοινότητας είναι τουλάχιστον 15, εκ των οποίων τα 8 μέλη θα έχουν εντοπιότητα.
Σε αυτή την περίπτωση, το υπόλοιπο των καθαρών κερδών μετά την αφαίρεση των αποθεματικών διανέμεται στα μέλη, ανάλογα με τη συνεταιριστική τους μερίδα.
4. ΟΙ ΤΟΜΕΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ
Η Ε.Κοιν. μέσω της δραστηριοποίησης στους τομείς των ΑΠΕ, της Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής απόδοσης (ΣΗΘΥΑ), της ορθολογικής χρήσης ενέργειας, της ενεργειακής αποδοτικότητας κλπ, θα μπορεί να παράγει, να πουλά ή να ιδιοκαταναλώνει ηλεκτρική και θερμική ενέργεια που παράγεται από μονάδες ΣΥΘΗΑ ή κυρίως ΑΠΕ, όπως από αιολικά και φωτοβολταϊκά έργα, ή μονάδες βιοαερίου και βιομάζας.
Επίσης, θα μπορεί να δραστηριοποιηθεί στην προμήθεια ρεύματος και φυσικού αερίου, να εγκαθιστά συστήματα τηλεθέρμανσης και μονάδες αφαλάτωσης, αλλά και να εγκαθιστά και να διαχειρίζεται υποδομές και οχήματα εναλλακτικών καυσίμων (π.χ. ηλεκτρικά).
5. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ
5.1. Φωτοβολταϊκά – Ενεργειακός Συμψηφισμός (NET METERIΝG)
Οι ιδιοκτήτες ή χρήστες των διαμερισμάτων μιας πολυκατοικίας ή των οικιών μιας κοινότητας, δημιουργούν μία Ενεργειακή Κοινότητα προκειμένου να εγκαταστήσουν ένα φωτοβολταϊκό σύστημα ή και μία ανεμογεννήτρια σε ένα κατάλληλο για το σκοπό ακίνητο, που μπορεί να βρίσκεται ακόμη και σε κάποια άλλη περιοχή (κοινότητα).
Εφαρμόζουν εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από το φωτοβολταϊκό σύστημα ή την ανεμογεννήτρια με τις καταναλώσεις των διαμερισμάτων της πολυκατοικίας ή των οικιών των μελών της Ε.Κοιν. Με αυτόν τον τρόπο τα μέλη της, δηλ. οι ιδιοκτήτες ή χρήστες των διαμερισμάτων ή οικιών Ε.Κοιν., θα λαμβάνουν μειωμένο λογαριασμό ηλεκτρικής ενέργειας.
5.2. Πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης
Οι ιδιοκτήτες ή χρήστες των διαμερισμάτων μιας πολυκατοικίας ή των οικιών μιας κοινότητας, δημιουργούν μία Ενεργειακή Κοινότητα προκειμένου να συμμετάσχουν σε πρόγραμμα ενεργειακής αναβάθμισης της πολυκατοικίας ή των κατοικιών της κοινότητας και την εξοικονόμηση ενέργειας.
5.3. Δράσεις ΟΤΑ υπέρ ευάλωτων καταναλωτών
Για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, τρεις ή και περισσότεροι Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, εντός μίας Περιφέρειας δημιουργούν μία μη κερδοσκοπική Ε.Κοιν., προκειμένου να εγκαταστήσουν ένα φωτοβολταϊκό σύστημα ή και μία ανεμογεννήτρια και να εφαρμόσουν εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό της παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας από το φωτοβολταϊκό ή την ανεμογεννήτρια με τις καταναλώσεις τους ή/και τις καταναλώσεις ευάλωτων καταναλωτών ή πολιτών που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας. Εναλλακτικά, από την πώληση του ρεύματος θα μπορούν να επιδοτούν αναβαθμίσεις των κατοικιών πολιτών με πολύ χαμηλά εισοδήματα.
5.4. Τηλεθέρμανση
Οι κάτοικοι ή και επιχειρήσεις μιας περιοχής μαζί με τον Δήμο ή την τοπική ΔΕΥΑ εγκαθιστούν μία μονάδα παραγωγής θερμικής ενέργειας με σύστημα τηλεθέρμανσης για την κάλυψη των αναγκών τους σε θέρμανση. Για την υλοποίηση του έργου θα μπορούν να αναζητήσουν χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ ή τον Αναπτυξιακό νόμο.
5.5. Σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ
Ένας ΟΤΑ, μαζί με τοπικές επιχειρήσεις ή και κατοίκους, αλλά και άλλους ενδιαφερόμενους ιδιώτες ή ΝΠΙΔ συστήνουν μια Ε.Κοιν κερδοσκοπικού χαρακτήρα – με τον Δήμο να συμμετέχει σε ποσοστό μέχρι 40% – και εγκαθιστούν στην περιοχή ένα Αιολικό Πάρκο ενδεικτικής ισχύος 3 MW ή ένα Μικρό Υδροηλεκτρικό Έργο ενδεικτικής ισχύος 1MW ή ένα Φωτοβολταικό σταθμό.
Τα διανεμόμενα ετήσια κέρδη επενδύονται, από όποιο μέλος επιθυμεί, εκ νέου στην Ε.Κοιν. ή διατίθενται για άλλες επενδύσεις ή σκοπούς που δεν έχουν σχέση με την Ε.Κοιν.
5.6. Εφοδιαστική αλυσίδα βιομάζας – Μονάδα ΑΠΕ
Αγρότες, δασοκόμοι ή και μικρομεσαίες επιχειρήσεις του αγροτικού και δασικού τομέα, αλλά και τοπικοί συνεταιρισμοί, δημιουργούν κερδοσκοπική Ενεργειακή Κοινότητα – με συμμετοχή ή μη του Δήμου – με σκοπό τη δημιουργία και διαχείριση εφοδιαστικής αλυσίδας βιομάζας ή και την εγκατάσταση και λειτουργία μιας μονάδας βιομάζας παραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Η εφοδιαστική αλυσίδα μπορεί να τροφοδοτεί τη μονάδα βιομάζας, να προμηθεύει με προϊόντα της όπως ξύλα, pellet τους κατοίκους ή και μονάδες βιομάζας τρίτων κλπ.
Η μονάδα βιομάζας παράγει θερμική ενέργεια, την οποία τα μέλη της Ε.Κοιν. αξιοποιούν π.χ. για τη θέρμανση θερμοκηπίων ή ακόμη και κατοικιών, αλλά και ηλεκτρική ενέργεια που είτε πωλούν στο δίκτυο είτε συμψηφίζουν με τις καταναλώσεις τους.
5.7. Εφοδιαστική αλυσίδα βιοαερίου – Μονάδα ΑΠΕ
Ομάδα κτηνοτρόφων ή και αγροτοκτηνοτροφικές επιχειρήσεις (βουστάσια, χοιροστάσια, πτηνοτροφία), αλλά και τοπικοί συνεταιρισμοί, δημιουργούν κερδοσκοπική Ενεργειακή Κοινότητα – με συμμετοχή ή μη του Δήμου – και εγκαθιστούν μία μονάδα βιοαερίου για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας, καθώς και την παραγωγή λιπάσματος. χρησιμοποιώντας ως πρώτη ύλη/καύσιμο τα κτηνοτροφικά τους απόβλητα π.χ. ζωικά υποπροϊόντα σφαγείων, κοπριά, τυρόγαλο κ.λπ.
5.8. Μονάδα ΣΗΘΥΑ
Ομάδα αγροτών ή και αγροτικές επιχειρήσεις εγκαθιστούν μία μονάδα ΣΗΘΥΑ σε περιοχή από όπου διέρχεται δίκτυο φυσικού αερίου. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια θα εγχέεται στο Δίκτυο και η θερμική ενέργεια θα καλύπτει τις ανάγκες ενός θερμοκηπίου.
5.9. Μονάδα αφαλάτωσης με ΑΠΕ
Κάτοικοι και επιχειρήσεις ενός νησιού ή Δήμου της ηπειρωτικής χώρας που γειτνιάζει με θάλασσα, μπορούν να δημιουργήσουν μία Ενεργειακή Κοινότητα με συμμετοχή και του Δήμου, προκειμένου να υλοποιήσουν μία μονάδα αφαλάτωσης με ΑΠΕ (π.χ. με ανεμογεννήτρια), για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα έλλειψης νερού.
5.10. Προώθηση ηλεκτροκίνησης
Κάτοικοι και επιχειρήσεις (πρατήρια καυσίμων, τουριστικές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις ενοικιάσεων οχημάτων κ.λπ.) μίας πόλης ή ενός νησιού δημιουργούν μία Ενεργειακή Κοινότητα, για την εγκατάσταση υποδομών σταθμών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων (ηλεκτρικά ποδήλατα, ηλεκτρικά μικρά οχήματα κ.λπ.) και την ενοικίαση των ηλεκτρικών οχημάτων στους επισκέπτες ή τουρίστες της πόλης ή του νησιού.
6.ΤΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΚΙΝΗΤΡΑ
Τα μέτρα στήριξης των Ενεργειακών Κοινοτήτων ξεκινούν από τους σταθερούς συντελεστές φορολογίας εισοδήματος για πέντε έτη, εκτός από τα μικρά νησιά, όπου η αντίστοιχη χρονική περίοδος επεκτείνεται στη δεκαετία. Επίσης, οι Ενεργειακές Κοινότητες θα μπορούν να συμμετάσχουν σε προγράμματα του αναπτυξιακού νόμου και να αναζητήσουν χρηματοδότηση μέσω ΕΣΠΑ.
Με δεδομένο πως οι συμπράξεις θα κινούνται γύρω από την παραγωγή ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αρκετά ακόμη κίνητρα αφορούν ειδικά την εγκατάσταση και λειτουργία μονάδων ΑΠΕ και Συμπαραγωγής Ηλεκτρισμού και Θερμότητας Υψηλής Απόδοσης (ΣΗΘΥΑ). Έτσι, ένα σημαντικό κίνητρο είναι πως οι Ενεργειακές Κοινότητες θα μπορούν να αξιοποιούν τον εικονικό ενεργειακό συμψηφισμό (virtual net metering), κάτι που προς το παρόν επιτρέπεται μόνο στους κατ’ επάγγελμα αγρότες και νομικά πρόσωπα δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου που επιδιώκουν κοινωφελείς ή άλλους δημοσίου ενδιαφέροντος σκοπούς.
Επίσης, οι συγκεκριμένες μονάδες θα έχουν προτεραιότητα στην αδειοδότηση, θα απαλλάσσονται από το ετήσιο τέλος διατήρησης δικαιώματος κατοχής άδειας παραγωγής, ενώ θα καταβάλλουν μειωμένα ποσά εγγυητικών επιστολών για εγγραφή στο μητρώο συμμετεχόντων. Την ίδια στιγμή, θα απολαμβάνουν όρους προνομιακής συμμετοχής ή εξαίρεσης από τις ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών, θα απαλλάσσονται από το ειδικό τέλος 1,7% όταν συμμετέχει ΟΤΑ στην Ενεργειακή Κοινότητα, ενώ θα καταβάλλουν 60.000 ευρώ ως ελάχιστο κεφάλαιο για χορήγηση άδειας προμήθειας.
Τέλος, για τις Ενεργειακές Κοινότητες θα ισχύουν ειδικοί και πιο ευνοϊκοί όροι στην περίπτωση που διαχειρίζονται υποδομές φόρτισης ηλεκτροκίνητων οχημάτων. Κατ’ ανάλογο τρόπο, θα απολαμβάνουν ειδικό καθεστώς όσες Ε.Κοιν. λειτουργούν συστήματα τηλεθέρμανσης, εγκαθιστώντας μία μονάδα παραγωγής θερμικής ενέργειας.
7.ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΕΙΣ ν.4513/2018
Ο υπ. αρ. 4513/2018 ( ΦΕΚ 9/Α/23.01.2018 ) νόμος για τις ενεργειακές κοινότητες, όπως ισχύει σήμερα, τροποποιήθηκε με τους ν. 4759/2020 (ΦΕΚ 245/Α/09.12.2020) και 4843/2021 (ΦΕΚ/193/Α/20.10.2021).